Europese beschouwingen: we hebben elkaar nodig
Een bezienswaardigheid in Amersfoort, de mooie stad waar ik opgroeide, zijn de nog steeds bewoonde muurhuizen. De huizen in de stadsmuur die uit de middeleeuwen stammen. Die muren gaven mensen veiligheid en bescherming en voor veel mensen was de wereld niet groter dan hun stad. Dat was de schaal waarop ze leefden.
In de vorige eeuw had één van de voorgangers van mijn partij, het GPV, de slogan: God, Nederland en Oranje. Het gaat mij om het woord ‘Nederland’ in die slogan. Daar was geen gedachte aan een groter verband, Nederland was best in staat om zijn eigen boontjes te doppen, natuurlijk wel met een NAVO en de EEG.
Nu is zo’n gedachte ondenkbaar. De klimaatcrisis, de daarmee samenhangende energietransitie, de vluchtelingenstromen die naar ons continent komen. Die uitdagingen kunnen we alleen op een grotere schaal dan de nationale aanpakken. Wij zijn daarom blij dat de EU in deze zaken het voortouw neemt. Bij de huidige pandemie was de eerste reflex van de lidstaten om zich terug te trekken in de natiestaat. Grenzen werden gesloten en er ontstond onderlinge concurrentie om de medische hulpmiddelen. Het optreden van de Europese Commissie liet zien dat de Europese Unie de schaal is waarop een pandemie als deze het hoofd kan worden geboden. De green lanes, die vrachtvervoer mogelijk bleven maken en de grootscheepse actie om gestrande Europeanen terug naar huis te brengen, zijn goede voorbeelden van een Europese Unie die het nationale eigenbelang aan banden weet te leggen. De Europese Unie heeft de juiste grootte om met de grootmacht China te onderhandelen over de inkoop van medische hulpmiddelen. Wij kunnen samenwerken in de zoektocht naar een nieuw vaccin. Er is zeker nog wel iets te zeggen over het herstelplan, het MFK en op welke manier de solidariteit binnen Europa wordt vormgegeven, maar aan de basis ligt het besef dat wij elkaar nodig hebben.
De toekomst van Europa
Ook op Nederland zijn de woorden van Angela Merkel van toepassing: ‘Duitsland heeft alleen een toekomst in Europa. Met Duitsland gaat het alleen goed als het goed gaat met Europa’. Wat ons betreft kunnen we hier voor Duitsland ook Nederland lezen.
Voorzitter, daarom vindt mijn fractie de conferentie over de toekomst van Europa van belang. Het beter betrekken van onze burgers bij de Europese Unie, hen mee laten spreken en de besluitvorming transparanter en inzichtelijker maken, zijn zaken die prioriteit zouden moeten hebben. Deze tweejarige conferentie zou, na uitstel, dit najaar starten, ik meen in september. Er is nog geen duidelijkheid over de voorzitter, zag ik. Verwacht de regering dat er binnenkort stappen gezet zullen worden?
In haar ‘staat van de Unie’ sprak de voorzitter van de commissie ik meen in het verband van de ‘conferentie voor de toekomst’ ook over een gesprek dat zal gaan over het overdragen van bevoegdheden. Bijvoorbeeld op het gebied van gezondheidszorg. Met deze inzet zijn wij niet gelukkig. De coronacrisis laat zien dat er voldoende mogelijkheden zijn voor de Europese Unie om de coördinerende rol te pakken die bij haar positie past. Het gesprek over de toekomst van Europa zal naar ons idee in de eerste plaats moeten gaan over transparantere en heldere besluitvorming, over de vraag hoe Europa dichter bij onze burgers gebracht kan worden, hoe de democratische besluitvorming verbeterd kan worden. De vraag moet beantwoord worden hoe bestaande bevoegdheden goed uitgeoefend kunnen worden. Dat is onze eerste zorg. Bij de verdeling van bevoegdheden is voor mijn fractie de subsidiariteitsgedachte leidend. Wat is de inzet van de regering op dit gebied?
Ik wijs op een artikel van Adriaan Schout, buitengewoon hoogleraar Openbaar bestuur aan de Radboud Universiteit in Trouw van 28 oktober waarin hij stelt dat, ik parafraseer: ‘pragmatisch doormodderen de uiteindelijke kracht van de EU is’. Dat doormodderen vergelijkt hij met het Nederlandse ‘polderen’. Zou de minister op die uitspraak eens willen reflecteren?
Verschillen
De Unie staat op verschillende manieren onder druk. De grote verschillen in welvaart tussen de noordelijke en zuidelijke landen zijn een potentiele bedreiging voor de Unie van binnenuit. Solidariteit is hier een kernbegrip, maar solidariteit komt van twee kanten. Het betekent dat de rijkere noordelijke landen bereid moeten zijn om hun welvaart te delen. De wat minder welvarende landen zullen ook bereid moeten zijn om noodzakelijke hervormingen door te voeren om zo mogelijke toekomstige klappen zelf op te kunnen vangen. In dat licht bezien steunen wij de inzet van Nederland in de besprekingen over het herstelfonds om zuidelijke landen, voor zover nodig, noodzakelijke hervormingen op te laten pakken.
Het is wel bijzonder jammer dat deze inzet door de wijze van communiceren heeft geleid tot zoveel imagoschade voor Nederland. In april 2019 verscheen een rapport van instituut Clingendael over de Nederlandse belangenbehartiging in de EU. De veelzeggende titel: ‘Weinig empathisch, wel effectief’. Zou het niet zo zijn dat op de langere termijn het gebrek aan empathie ook de effectiviteit van het Nederlandse optreden zal schaden? Graag een reactie van de minister. Misschien dat bij de Europese insiders onze naam geen schade heeft geleden, bij de burgers in Europa is dat wel het geval. Dat is niet goed voor het draagvlak voor Europa. Hoe kijkt de regering hier tegenaan?
Rechtsstaat
Een tweede, zeker niet minder belangrijk punt, waardoor de Unie onder druk staat is de omgang met de rechtsstaat in Polen en Hongarije. De EU is een waardengemeenschap gebaseerd op de waarden democratie, onafhankelijke rechtspraak en mensenrechten. ‘Eerbiediging van de rechtsstaat is het fundament waarop het beginsel van wederzijds vertrouwen is gebaseerd ’schreef het ministerie van buitenlandse zaken zeer terecht.
Voorzitter, het blijkt dat er in de praktijk, ondanks de mogelijkheden op papier, weinig maatregelen zijn om deze landen bij de les te krijgen. De gestarte artikel 7 procedures maken geen indruk. Het goede initiatief uit 2018 om bij het nieuwe MFK een rechtstatelijke conditionaliteit op te nemen, wordt in de onderhandelingen steeds verder afgezwakt tot een vooral financiële conditionaliteit. Of is mijn fractie hier te somber? Door het unanimiteitsvereiste bij belangrijke beslissingen kunnen Polen en Hongarije elkaar de hand boven het hoofd houden en zo consequenties ontlopen. Mijn fractie ziet deze teruggang van de rechtsstaat, die helaas in meer landen dan de genoemde voorkomt, als een van de grootste bedreigingen van de eenheid in de EU. Hoe opereert de Nederlandse regering in dit dossier, welke toekomstige stappen ziet de regering voor zich?
Internationale positie
Voorzitter, de Europese Unie staat ook onder druk van buitenaf. De trans-Atlantische band die lang voor een stevige plaats van Europa in de geopolitieke omgeving zorgde is onvoorspelbaar en daarmee onbetrouwbaar geworden. Trump speelt hierin een grote rol, maar ook onder Obama werd de aandacht van Amerika al verlegd van Europa naar Azië. Wie er vandaag ook tot president van Amerika wordt gekozen, het wordt niet weer zoals het was. In grote geopolitieke kwesties neemt Amerika niet meer, zoals vroeger, het voortouw. Wij zijn als Europa veel meer op onszelf aangewezen. Met het VK dat zich uit de Unie terug heeft getrokken, met Turkije, onze NAVO-bondgenoot die flirt met Rusland, met onrust aan de oostgrenzen van de EU. Dat vraagt om een eensgezind Europees beleid. Een Europa dat als machtsblok op kan treden 'als speler, niet als speelveld', zoals Ursula von der Leyen het terecht uitdrukte. Is het gezamenlijke defensie en veiligheidsbeleid (GVDB) van de Europese Unie daar klaar voor, zou ik de minister willen vragen.
De AIV heeft kort geleden een vrij vergaand advies, ‘Europese veiligheid: tijd voor nieuwe stappen’ geschreven met o.a. de aanbeveling tot de oprichting van een Europese veiligheidsraad. De kabinetsappreciatie van dit advies is terughoudend. Zou de minister nog eens op de positie van de EU willen ingaan en aangeven welke stappen gezet kunnen worden om de positie van Europa in het internationale krachtenveld te waarborgen?
Voorzitter, de positie van Turkije is in dit geheel van groot belang. De EU heeft richting Turkije een 2-sporenbenadering ingezet. Wanneer Turkije de constructieve inspanningen om illegale activiteiten t.a.v. Griekenland en Cyprus te beëindigen worden voortgezet , zullen de voorzitter van de Europese Raad, de commissievoorzitter en de hoge vertegenwoordiger een voorstel uitwerken. Kan de minister er op ingaan wat het doel van dit voorstel zou kunnen zijn? En wat betekent het dat de EU niet zal aarzelen om het hele instrumentarium in te zetten wanneer Turkije zijn inspanningen staakt?
Euroscepsis
De meest in het oog springende bedreiging van de Unie is de Euroscepsis onder de burgers van Europa zelf. Het is niet voldoende gelukt om het belang van de Europese samenwerking voor de verschillende landen en hun burgers duidelijk te maken. Juist nu het steeds belangrijker wordt dat de landen van de Europese Unie elkaar vasthouden en samen optrekken lijkt er onder de burgers twijfel te ontstaan aan de waarde van de Europese Unie. Voorzitter, mijn fractie vindt dat een gevaarlijke ontwikkeling. Euroscepsis heeft geleid tot de Brexit, waarmee het Verenigd Koninkrijk in feite een stap terug in de tijd heeft gedaan. Het is algemeen bekend dat Boris Johnson, de huidige premier, als journalist, gestationeerd bij de Europese Unie, door verzinsels en sterke verhalen heeft bijgedragen aan een zeer negatief beeld over Europa in Engeland. Beeldvorming is op dit dossier heel belangrijk.
De laatste jaren horen we van toenemende desinformatie die (vanuit Rusland) stelselmatig via de sociale media verspreid wordt. Ziet de regering mogelijkheden om de waarde van de EU structureel beter voor het voetlicht te brengen in Nederland? Ik hoor daar graag een reactie op. En hoe treedt Nederland of de Europese Unie op tegen de destabiliserende desinformatie die een bedreiging vormt voor het draagvlak voor de EU onder de burgers van ons land? Graag een antwoord
Met het vertrek van het VK uit Europa verandert ook de machtsverhouding binnen de Unie. Wat betekent dat voor de positie van Nederland en voor onze rol binnen de EU. Wat is de inzet van Nederland op dit vlak?
Voorzitter, mijn fractie is blij met de strategische agenda van de Europese Commissie. Wij denken dat de genoemde aandachtspunten de kern raken van wat er nodig is in de EU. Wij zien ernaar uit om de Green Deal te bespreken en de andere voorstellen die ons zullen bereiken.
Migratiepact
Op een onderwerp wil ik alvast een voorschot nemen, het migratiepact. Ik heb gesproken over solidariteit die nodig is binnen de EU. De EU-landen hebben Italië en Griekenland laten worstelen met de grote aantallen migranten die hun kusten overspoelden. Daar paste solidariteit binnen de EU, die was er niet. In dit migratiepact wordt ingezet op solidariteit binnen de lidstaten. Maar laten wij ook solidair zijn met de mensen die alles achterlaten wat ze hebben en kennen met de gedachte: ‘overal is het beter dan hier’. Europa afficheert zichzelf als een waardengemeenschap. Het is onverteerbaar dat binnen de grenzen van deze Europese waardengemeenschap kampen bestaan waar vluchtelingen in mensonterende omstandigheden leven. Mijn fractie hoopt dat het migratiepact niet op een race to the bottom uit zal lopen. Wij verwachten dat het de inzet van het kabinet zal zijn om op een verantwoorde manier zoveel mogelijk mensen in nood te helpen.
