Van managen naar mensen
Vandaag debatteert de Tweede Kamer over de vrijgegeven notulen van de Ministerraad. Opnieuw een debat over het ongekende onrecht dat in de toeslagenaffaire duizenden ouders trof en levens verwoestte. Opnieuw een debat over de fouten die de overheid maakte en niet of te traag herstelde. Opnieuw spreken we over het functioneren van de overheid en de gebreken in onze politieke cultuur.
En het is terecht! Want door in die spiegel te kijken, kunnen we wijzer worden en leren wat nodig is om het goede te doen. Om te gaan van een overheid die te druk is met managen naar een overheid die recht doet aan mensen.
Dat moet de norm zijn. Altijd.
De notulen lezen als een ramp in slow motion. Wat we lezen onderstreept de juistheid van het aftreden van dit kabinet in januari.
Toen ik ze las, had ik de Ministerraad soms wel willen toeroepen: doe nou niet! Of: pak nu door! Zorg dat nu eerst al die gezinnen recht worden gedaan! Waarom grijpen jullie niet in als het handelen van de belastingdienst al in mei 2019 hardvochtig wordt genoemd? Waarom drukken jullie niet op de stop-knop!
Dit drama en deze notulen leggen iets bloot van een politieke cultuur die uit het lood is komen te hangen. Waarin er verhoudingen scheef zijn gegroeid en die weer recht gezet moeten worden. Dit drama eist van ons allemaal dat we leren van gemaakte fouten. Zelf trek ik zes lessen en doe zes voorstellen ter verbetering van onszelf:
1. Er draait te veel om het managen van bestuurlijke problemen, te weinig om mensen die recht hebben op een beschermende en dienstbare overheid.
Hoogste ambtenaren zijn inwisselbare managers geworden, die van plek naar plek hoppen. Zonder praktijkkennis. Daarom:
- Er moeten op die hoge posten weer meer mensen uit de praktijk komen. Ambtenaren met ervaring in de diensten en ministeries zelf. Die dilemma’s kennen en herkennen van de werkvloer.
2. Er is te veel politiek met een kleine p en te weinig focus op de burgers voor wie we in de politiek zitten.
Daarom:
- We moeten investeren in de uitvoering. Investeren in fysieke loketten. De burger is de norm, Er zijn geen verkeerde loketten. Mensen moeten geholpen worden.
- Wanneer als ergens bij die uitvoeringsdiensten iets vreselijk mis gaat, grijp dan in. Ik wil het kabinet vragen: als er vandaag ergens bij de diensten zo’n drama plaatsvindt, drukken we dan wel op de stop-knop?
3. Er is te veel nadruk op beeldvorming, te weinig op dienstbaarheid.
Daarom:
- Snoei in het aantal communicatiemedewerkers wiens aantal de laatste jaren flink is gegroeid en gebruik dat geld voor versterking van de uitvoering.
4. Er was een kabinet met te veel angst om informatie te delen, te weinig een ruimhartige uitleg van artikel 68 GW. ‘Kom je hiermee weg?’, luidde een vraag aan staatssecretaris Snel.
Daarom:
- Goed dat het kabinet daarin een nieuwe keus heeft gemaakt. Deel alles met de Kamer, memo’s, beleidsopties, ambtelijke waarschuwingen, echt alleen tenzij het belang van de staat aantoonbaar in het geding is. Lak namen van ambtenaren weg, maar deel ook ruimhartig beleidsopvattingen.
5. Te veel monisme, te weinig dualisme. En dat zeg ik ook over ons eigen aandeel in de coalitie van de afgelopen jaren.
Daarom:
- Leg de Kamer niet alleen maar bekokstoofde oplossingen voor, maar deel ook dilemma’s, leg de Kamer opties en scenario’s voor, voer daar een open debat over, leer ook van de oppositie, en maak dan je politieke keus.
- Dat scheelt veel bladzijdes Regeerakkoord en veel coalitieoverleg, zonder te willen suggereren dat je een zonder RA en besloten overleg kunt.
6. Te veel vertrouwen op de eigen macht, te weinig ruimte voor tegenmacht.
Rechters hebben een belangrijke verantwoordelijkheid burgers te helpen bij het verkrijgen van recht, wanneer de uitvoering en de politiek falen.
Daarom moeten we rechtsstaat versterken:
- Ik zie oplossingen in de verbetering van rechtsbescherming en rechtsbijstand. En denk dat burgers geholpen zijn met de invoering van een Constitutioneel Hof.
Het zijn allemaal concrete stappen die eraan bij moeten dragen dat de overheid weer dienstbaar wordt aan mensen. Want in ons werk draait het niet om het managen van bestuurlijke problemen, maar gaat het om mensen!
Onlangs hadden wij als ChristenUnie ons congres en dat werd geopend door Henk Stoorvogel. Hij vertelde het verhaal dat Jezus een enorm omweg maakte om één man te kunnen helpen. Henk Stoorvogel bond ons op het hart dat ook in onze politiek op die ene gaat. En ik neem die hartenkreet ter harte en geef hem graag door. Juist vandaag.
In de toeslagenaffaire gaat het duizenden keren om die ene. En in de uitvoering van de overheid gaat het miljoenen keren om die ene.
Als dit drama en al deze debatten nog ergens goed voor kunnen zijn, dan is het wel als een intense aanmoediging voor ons – als overheid, als Kamer, als wetgever, als uitvoerende macht, als lokale overheid, als individuele politicus – om alles doen wat we kunnen om dienstbaar te zijn aan die ene.
