Raadslid word je soms per ongeluk. Egbert Alkema uit Hengelo dacht zijn politieke carrière rustig te beginnen: eerst een tijdje meelopen in de schaduwfractie, de kunst afkijken van ervaren collega’s en dan verder zien. Hij wilde wel op de lijst, maar graag ergens onderaan, twintigste of zo. Het werd de vijfde plek, nog steeds ver genoeg van het politieke vuur, want met één zetel is de ChristenUnie in Hengelo klein. Maar het enige raadslid trad begin dit jaar terug en één voor één bedankten de anderen op de lijst voor de eer. En zo belandde Alkema afgelopen februari toch in de raad. ‘Ik wist nul, niks.’

De kersverse politicus is ‘naarstig op zoek naar kennis’, vandaar zijn deelname aan de cursus Welkom in de Raad, georganiseerd door het landelijk partijbureau. Nog 22 andere ChristenUnie-leden doen mee aan de cursus, die in Hotel de Jonge aan de markt in Assen wordt gegeven. Het is de eerste van zeven volle cursusdagen. De meeste aanwezigen verwachten na de gemeenteraadsverkiezingen in de raad te belanden. Veel van hen hebben al wel wat ervaring opgedaan in de schaduwfractie, meekijkend met en adviserend aan een zittend raadslid. Een enkeling begint aan een volslagen onbekend avontuur.

Jos bijvoorbeeld. Hij meldde zich een paar maanden geleden aan als lid van de ChristenUnie en kreeg meteen de selectiecommissie over de vloer. Hij woont in een fusiegemeente waar al in november verkiezingen worden gehouden en de partij had blijkbaar een schreeuwend tekort aan kandidaten. ‘Tot mijn eigen verbazing stond ik tweede op de lijst. Deze cursus leek me wel handig.’

Snel in het diepe
Met nog een kleine vier maanden te gaan, draaien de opleidingsmachines voor aanstaande raadsleden op volle toeren. Met name de landelijke partijen zijn druk bezig: zij hebben ook het meeste geld (zie ‘100 euro voor een opleiding’, rechtsboven). Verder zijn er ook commerciële partijen die zich richten op de aanstaande politici. De opleidingen zijn geen overbodige luxe want gemeenteraden vernieuwen snel; je wordt al snel in het diepe gegooid. In bijna de helft van de gemeenten was een derde van de raadsleden na de vorige verkiezingen nieuw, blijkt uit onderzoek dat Binnenlands Bestuur vorige week publiceerde. Bovendien vertrokken tussentijds ook nog eens veel raadsleden, in kleine gemeenten soms de helft.

Veel onervarenheid in de gemeenteraden dus. En dat betekent ook een risico voor de politieke partijen. Na de monsterzege bij de verkiezingen in 2006 vreesde partijleider Wouter Bos van de PvdA voor ‘ongelukken’ met onervaren raadsleden. Dat lijkt op een enkel incident na mee te vallen, maar dat het belangrijk is om je aanstaande raadsleden goed beslagen ten ijs te laten komen, beseffen alle partijen.

Ook de ChristenUnie. Annerieke Pruim is coördinator opleidingen bij de CU. Zij zegt: ‘Het is in het belang van de partij dat er kwalitatief goede mensen voor ons in de raad komen. We willen waarborgen dat onze mensen allemaal voor dezelfde zaak gaan. Hoe ze in de praktijk van het raadswerk het gedachtegoed van de partij het beste kunnen uitdragen is dan ook belangrijk onderdeel van de opleiding.’

De cursus Welkom in de Raad wordt dit najaar gegeven in drie steden. In het voorjaar worden nog meer reeksen georganiseerd. In totaal zullen ongeveer 120 aanstaande CU-raadsleden de cursus volgen, verwacht Pruim. Verplicht is deelname niet, al zou de coördinator dat wel graag willen. ‘Het zou fijn zijn als je al je raadsleden dezelfde basis kunt meegeven.’

Grote druk
Aan het begin van de eerste cursusdag in Assen mag iedereen aangeven wat hij of zij wil leren. Wat meteen opvalt is dat nogal wat deelnemers toegeven dat ze niet staan te springen om in de raad te komen. Blijkbaar was het aantal vrijwilligers in veel gemeenten klein en dan wordt de druk om het toch maar te doen groot. Als de vijfde op rij zegt dat het raadslidmaatschap niet bepaald zijn grote droom was, vraagt gespreksleidster Pruim zich zelfs hardop af: ‘Is er ook iemand die wél heel graag wil? Het mag hoor!’

Riet Eshuis is zo’n enthousiasteling. Politieke ervaring nul, maar de parttime VVV-medewerkster is wel meteen lijsttrekker in het Overijsselse Wierden. Sinds haar verkiezing op de lijst draait ze mee met de schaduwfractie en ze heeft zich voor een hele reeks cursussen ingeschreven. Binnenkort staan een mediatraining en een cursus debatteren voor lijsttrekkers op het programma. Van deze beginnerscursus voor raadsleden hoopt Eshuis meer te leren over procedures in de raad.

Ook tips over stressmanagement zouden welkom zijn. En in die wens is ze niet de enige. Veel deelnemers hebben jonge gezinnen en vragen zich af hoe ze de 20 uur in de week die het raadslidmaatschap gemiddeld kost, gaan combineren met werk en een sociaal leven. Pick your battles, adviseert Gert Schouwstra, lid van het landelijk bestuur van de kleinste regeringspartij, de deelnemers. Of in zijn termen: ‘Kies zorgvuldig de dossiers die voor jou een gouden randje hebben. Daar concentreer je je op.’

Dat zijn er nooit meer dan vier of vijf houdt hij voor, anders verdrink je. ‘Op prostitutiebeleid weet iedereen wel zo’n beetje waar de ChristenUnie voor staat, pak liever een ander onderwerp. Zorg of onderwijs bijvoorbeeld.’ De rest laat je gewoon aan je voorbij gaan, drukt Schouwstra de cursisten op het hart.

Na de lunch hangen de aanstaande politici aan de lippen van Henk Medema. Hij zit al jaren in de Assense gemeenteraad en heeft alles al drie keer meegemaakt. Hem is gevraagd de deelnemers het verschil tussen moties en amendementen bij te brengen en hij vertelt wat een initiatiefvoorstel is. Maar het zijn vooral zijn verhalen over het wheelen en dealen in een raad die aandachtig worden beluisterd.

Praktisch blijven, daar komen de meeste van zijn adviezen op neer. Over de koopzondag bijvoorbeeld: ‘Als de andere partijen iedere zondag de winkels open willen en ik helemaal nooit, dan vind ik tien koopzondagen per jaar een heel aardig compromis. Daar kun je wel heel principieel in willen zijn, maar je bent ook niet alleen op de wereld, denk ik dan.’

Een ander belangrijk advies: onderhoud goede persoonlijke contacten met iedereen. ‘Ook al ben je het niet met elkaar eens, blijf aardig. En ren na een raadsvergadering niet meteen naar huis, maar ga naar de borrel. Echt, ik kan het belang daarvan niet genoeg onderstrepen. Er worden daar zoveel zaken besproken. Trek de burgemeester even aan zijn jas, praat even na met een wethouder: het levert veel nuttige informatie op. En het maakt het gemakkelijker om dingen geregeld te krijgen in de raadszaal zelf als je elkaar kent.’ Het is stil in het zaaltje van Hotel De Jonge. Nog zes volle zaterdagen te gaan.

D66 bezig met mega-operatie
Maar liefst vijfhonderd nieuwe D66-raadsleden zullen, als de huidige prognoes bewaarheid worden, na de raadsverkiezingen worden geïnstalleerd. Een gigantische vernieuwing van de partij, die nu maar honderd raadszetels bekleedt. Al meer dan een jaar geleden begon D66 met het werven van potentiële nieuwelingen, vertelt partijvoorzitter Ingrid van Engelshoven.

Ook is een cursusprogramma uit de grond gestampt. ‘De afgelopen verkiezingen hebben we vooral veel verloren, met vier jaar geleden als absoluut dieptepunt. Zoiets als de Kaderschool van de ChristenUnie hebben we dan ook lang niet gehad, dat moeten we echt weer opnieuw opbouwen.’

Vorig jaar is D66 begonnen met het organiseren van bijeenkomsten voor geïnteresseerden. Van Engelshoven: ‘Daar kwamen toen zo’n duizend mensen op af. Zittende raadsleden vertelden over hun werk en hebben expres veel aandacht besteed aan de vraag hoe je leven er uit gaat zien als je raadslid wordt. Ook wij kennen de verhalen dat veel mensen tussentijds vertrekken omdat de combinatie van raadslidmaatschap met werk en het privéleven tegenvalt. De kiescommissies hebben we ook uitdrukkelijk opgedragen kandidaten op dat punt extra goed te screenen.’

D66 heeft over het aantal kandidaten niet te klagen, zegt de voorzitter. Alle kandidaten wordt geadviseerd deel te nemen aan de cursussen die de partij organiseert en de animo is groot. Van Engelshoven: ‘Die cursus gaat dan over: hoe werkt de raad, hoe ga je om met de stukkenstroom, hoe ga je om met je lokale afdeling? Maar ook: hoe krijg je de standpunten van D66 vertaalt in de issues die spelen in de raad?’

(Binnenlands Bestuur)