Niet het systeem, maar de mens centraal - ook in de bijstand
Stel, je krijgt af en toe een tas boodschappen van je moeder. Opeens moet je je uitkering terugbetalen omdat je dit had moeten melden. Stel, je lapt de ramen van je zieke buurman. Vervolgens wordt je uitkering teruggevorderd omdat dit gezien kan worden als werk en je dat aan de gemeente had moeten melden. Stel, je kinderen krijgen zakgeld van je ex-partner. Vervolgens moet jij je bijstandsuitkering terugbetalen omdat je dat had moeten opgeven als eigen inkomsten.
Zomaar een paar waargebeurde voorbeelden van hoe de huidige bijstandsregels uitpakken. Wanneer gemeenten zulke situaties tegenkomen, zijn ze wettelijk verplicht om bijstand terug te vorderen én een boete op te leggen wanneer iemand dit niet gemeld heeft. De achtergrond van die fout maakt voor de wet nu niet uit.
Of het nu expres was of niet, je wordt automatisch aangemerkt als fraudeur. Dat leidt regelmatig tot schrijnende gevallen, waarbij mensen in grote financiële problemen komen. Goedbedoelde onderlinge hulp wordt afgestraft. Een onbedoeld, maar schrijnend bijeffect van de Participatiewet, waar de Tweede Kamer, inclusief de ChristenUnie, toen onvoldoende rekening mee heeft gehouden.
Daar moet dus verandering in komen. De wet is te rigide. Zelfs als gemeenten en hun wethouders meer barmhartigheid wíllen tonen, voelen ze zich aan die wet gebonden. En als de zaak voor de rechter komt, dan kan deze niets anders concluderen dan dat de gemeente zich aan de wet gehouden heeft.
En dus ligt de bal – opnieuw – bij de wetgever. Bij de Tweede Kamer. De ChristenUnie wil de Participatiewet aanpassen. We gaan regelen dat gemeenten niet meer wettelijk verplicht zijn om een boete op te leggen en bijstandsgeld terug te vorderen. Het kán wel (in geval van fraude), maar het móet niet. Gemeenten krijgen de ruimte om daar een afweging in te maken, met oog voor de specifieke situatie. Met oog voor menselijke maat. Met barmhartigheid.
Het systeem wint het nu vaak van de menselijkheid, terwijl juist de mens centraal zou moeten staan. Daarom moeten we als de wiedeweerga de wet repareren. We moeten zorgen dat de overheid weer echt een schild vormt voor kwetsbare mensen, dat er ruimte komt voor barmhartigheid en dat gemeenten maatwerk kunnen leveren in schrijnende gevallen. Daar gaan we werk van maken met de initiatiefwet die we vandaag presenteren.
