Het voelt goed om hier weer bij elkaar te zijn! We zijn – na een jaar – weer even ‘onder ons’, zo mag ik dat toch wel zeggen. Arie heeft als leider van een zeskoppige fractie het voorrecht om dagelijks tussen partijgenoten te zijn, maar voor een staatssecretaris, een minister en voor een vice-premier ligt dat toch anders. Als het werk je dan even over de schoenen dreigt te lopen, op momenten dat de politieke zeeën hoog gaan, zoals ook deze week, dan doet het altijd goed om te beseffen dat we dit werk niet voor onszelf doen, en dat we er niet alleen voor staan. Want als we hier op ons congres zijn besef ik, vrienden, dat jullie met ons meereizen op onze expeditie van regeringsdeelname!

En ik spreek daarmee over jullie hoofden heen ook onze kiezers aan: u bent achter ons blijven staan! U bent ons blijven steunen, u staat niet hoofdschuddend langs de zijlijn. Ik wil jullie vandaag laten weten dat ik daar ontzettend trots, blij en dankbaar voor ben. Want we weten het allemaal: tijdens de vorige kabinetsperiode sprak het bepaald niet vanzelf dat de aanhang van de kleinste regeringspartij zo trouw en eendrachtig achter hun club bleef staan. De politieke wetmatigheid dat de kleinste coalitiepartij de hoogste prijs betaalt voor regeringsdeelname, wordt gelogenstraft door de ChristenUnie: wij mogen ons verheugen in de blijvende steun van de kiezers, en zelfs in een lichte winst. Die steun betekent voor mij, Eimert en Tineke in het kabinet, en Arie met zijn ploeg in de Kamer geweldig veel, meer dan jullie misschien beseffen. Ik noem jullie niet voor niets: vrienden. Dank jullie wel! Klasse!

Het voelt echt als thuiskomen om hier weer te staan. Hoewel: voor thuiskomen is het nog te vroeg! Twee jaar geleden sprak ik op het najaarscongres over regeringsdeelname als een expeditie. We hebben als alles loopt zoals verwacht nog anderhalf jaar voor de boeg. Anderhalf jaar, waarin we als partij ons hart kunnen ophalen aan de viering van het 10-jarig Jubileum. En waarin we naar de kiezer kunnen gaan om hun vertrouwen en steun te vragen bij de gemeenteraadsverkiezingen.

U heeft vandaag de nieuwe slogan gehoord: Stabiel, Betrokken, ChristenUnie.

En daar hebben we een goed verhaal bij. De ChristenUnie heeft zich in de afgelopen tweeëneenhalf jaar een stabiele coalitiepartner betoond. Dat was één van de drie doelstellingen die ik formuleerde bij de start van onze kabinetsdeelname. En de kiezer weet dat te waarderen –althans volgens de dagkoersen die peilingen heten. Dezelfde stabiele en betrouwbare rol spelen de mensen van de ChristenUnie overal in het land. In gemeenteraden, provinciale staten en in colleges. Men weet waar we voor staan, en we leveren graag gedegen werk af. We hebben als partij een gestaag groeiende invloed: 415 raadsleden, 72 wethouders, 38 statenleden, 8 gedeputeerden en 8 burgemeesters. Zodoende is de ChristenUnie een politieke factor van betekenis geworden. En onze mensen hebben hart voor dit land, en steken iedere dag hun handen uit de mouwen. Op hen kun je bouwen, ook in tijden van crisis! Er zijn lokaal meer dan 2000 mensen actief, meer dan 4000 handen die uit de mouwen gaan, gesteund door meer dan 26000 leden. Ik roep hen op om allemaal mee te doen met de campagne en te zeggen: De ChristenUnie, dat is een partij waar je van op aan kunt! Wij vragen voor onze partij, onze idealen en onze mensen om de steun van de kiezer. Dat begint vandaag, hier en nu. Doet u mee? (Handen omhoog graag!)

Stabiel, betrokken, ChristenUnie. Al sinds jaar en dag wil de ChristenUnie werken aan een betrokken samenleving. We zien gebrek aan respect voor andermans grenzen, asociaal gedrag. En veel te vaak durven mensen in dit land elkaar daar niet op aan te spreken, zo bleek onlangs uit onderzoek. Dat moet anders, en dat kan ook anders. Wij verlangen naar een klimaat waarin mensen in hun wijk of buurt niet langs elkaar heen leven, maar omzien naar elkaar. Naar meer sociale samenhang. En daar wérken we ook aan. Dát bedoelen we met ‘Samen Leven’,  het tweede deel van het motto van dit kabinet! Eén van de belangrijkste thema’s waarin het stempel van de ChristenUnie te herkennen is.

En dat is geen ver weg gelegen ideaal, maar iets waar dit kabinet ook concreet invulling aan geeft. Met het Handvest voor Verantwoordelijk Burgerschap. Door duidelijke grenzen te stellen aan alcoholgebruik. Door probleemjongeren niet aan hun lot over te laten, maar te laten leren of werken. Door de wijkenaanpak, door strenge inburgeringsnormen. En door het Nationaal opvoeddebat dat ik zelf heb gestart.

Ik noem deze zaken omdat u die ook allemaal lokaal kunt oppakken. Ik roep u op om in uw eigen gemeente met kracht te bouwen aan een betrokken samenleving: laten er lokale varianten op het Handvest voor Verantwoordelijk burgerschap worden opgesteld, zorg dat uw gemeente de alcoholleeftijd optrekt naar 18 jaar en coffeeshops uit de buurt van scholen weghaalt! En als we toch bezig zijn: voer lokaal een blowverbod in de openbare ruimte in! Handen uit de mouwen, voor een betrokken samenleving in uw gemeente!

Als ik denk aan een betrokken samenleving, denk ik ook aan het jeugd -en gezinsbeleid. Het is niet voor niets dat we daar als ChristenUnie zwaar op hebben ingezet. Gezinnen zijn hét weefsel van de samenleving! Een goed gezin is een goed begin. Ik ben dan ook ongelooflijk dankbaar voor wat ik op mijn ministerspost mag doen om de gezinnen en kinderen van Nederland te ondersteunen. Met het kindgebonden budget, met een uitbreiding van het ouderschapsverlof, met het bespreekbaar maken van de schaduwzijden van echtscheiding, met het stimuleren van gezinsvriendelijk werkgeverschap, met opvoedondersteuning. Kortom: met een modern gezinsbeleid. Maandag spreek ik met de Kamer over mijn Gezinsnota. Na decennia waarin vooral over het individu werd gesproken vormt die een trendbreuk, zo zei onlangs een deskundig pedagoog tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer: “eindelijk wordt er weer eens wat aardigs gezegd over het gezin”. Ik ben benieuwd of maandag zal blijken dat de wat ouderwets denkende liberale partijen er inmiddels achter zijn dat gezinsbeleid niet iets van vroeger, maar van de toekomst is! Want wat mij betreft is de trendbreuk nog maar net begonnen!

 Natuurlijk ben ik ook blij met wat ik kan doen voor ouders en kinderen met wie het minder goed gaat: de beschikbaarheid van zorg, de verbetering van de samenwerking tussen hulpverleners, de visie van één gezin één plan rond multiprobleemgezinnen. Deze week heb ik aangekondigd dat de zorg voor jeugd ingrijpend zal veranderen. Ik wil een omslag waarbij kinderen eerder in hun thuisomgeving worden geholpen, waarbij de eigen kracht van gezinnen en ouders wordt benut zodat kinderen minder snel in specialistische zorg terecht hoeven te komen. Daarvoor moeten die Centra voor Jeugd en Gezin bij u in de gemeente gaan doen waarvoor ze bedoeld zijn: laagdrempelige opvoedondersteuning, en integrale hulp bieden aan jeugdigen en gezinnen. Er wordt meer verwacht dan dat er een gebouw en een loket komt! Het is dus cruciaal dat de ChristenUnie zich straks bij de gemeenteraadsverkiezingen hard maakt voor goede zorg voor jongeren en gezinnen. Laten we hierin schouder aan schouder staan! En er is goed nieuws: overal in het land verschijnen Centra voor Jeugd en Gezin. Binnenkort verschijnt een voortgangsrapportage, en ik kan u zeggen: we liggen op schema, en misschien zelfs een beetje voor!

Beste mensen, de komende maanden willen we wat goeds neerzetten. We hebben het beste voor met de samenleving, we hebben er het beste verhaal bij. Laten we dan ook de beste campagne ooit gaan draaien! Van Middelburg tot Winschoten, van Maastricht tot Dokkum, heel Nederland moet ‘t weten: stem stabiel, stem betrokken, stem ChristenUnie!

Bestevrienden,

Tweeëneenhalf jaar geleden spraken we over kabinetsdeelname als een expeditie. Hoe varen wij daarmee?

Ik kan u zeggen: het besef dat we met een bijzondere onderneming bezig zijn en dat we ons in een speciale positie bevinden is bepaald niet verdwenen. Sterker: dat heeft een extra lading gekregen door een gebeurtenis die niet in ons verkiezingsprogramma of in het coalitieakkoord stond: het uitbreken van de grootste mondiale financiële crisis sinds de jaren dertig van de vorige eeuw. Wereldwijd gingen aandelenkoersen onderuit, stokte het onderlinge geldverkeer tussen banken, verloren bedrijven krediet en orders, en raakten mensen hun huis, hun spaartegoed of hun baan kwijt. Het zijn gebeurtenissen waar niemand rekening mee hield toen we dit kabinet formeerden, en waarover economen en historici nog lang zullen doorpraten.

Maar in de politiek is praten niet genoeg. Op politici rust de plicht om beslissingen te nemen en daden te stellen.

De laatste tijd heeft vanuit de oppositiebankjes het verwijt geklonken dat het kabinet geen visie en geen daadkracht heeft getoond. Eigenlijk helemaal niets gedaan heeft.

Noem het maar niets: in 2008 en 2009 pompten we zo’n 80 miljard aan kapitaalinjecties in banken. We stelden ons voor 200 miljard garant voor bank- en ondernemerskredieten en spaartegoeden, en we hielden mensen aan het werk via werktijdverkorting en de deeltijd-WW.

Daarna lanceerden we een drietrapsraket: op korte termijn dempen van de crisis, op middellange termijn herstel van solide overheidsfinanciën en op lange termijn werken aan structurele en morele versterking van economie, publieke voorzieningen en de samenleving zelf. Concreet betekent het dat we in 2009 en 2010 ondanks de exploderende staatsschuld niet zullen bezuinigen, en daarbovenop de economie een miljardenimpuls geven. Die gaat naar het bouwen en renoveren van scholen, huizen en zorginstellingen, naar investeringen in duurzame energie, in bruggen, vaarwegen en kustversterking, naar de aanpak van uitval in het onderwijs en jeugdwerkloosheid.

We bereiken daarmee dat de recessie niet onnodig diep wordt, dat minder mensen hun baan verliezen en dat de Nederlandse economie zich weer kan herstellen. Een aanpak die, zo bleek vorige week tijdens de top van de G20 opnieuw, internationaal volledig wordt gesteund en gevolgd.

Misschien denkt u: allemaal mooi dat stimuleren, maar wie betaalt de rekening? Zadelen we onze kinderen met een miljardenschuld op? Mijn antwoord is klip en klaar: dat mag dus niet En dus gaan we vanaf 2011, zodra de economie ’t kan hebben, de overheidsfinanciën op orde brengen. Het kabinet heeft al besloten tot 5 miljard bezuinigingen in 2011, en voor de lange termijn tot forse besparingen door het eigen woningforfait voor huizen boven de 1 miljoen aan te pakken, door de zorgkosten omlaag te brengen en door de AOW-leeftijd te verhogen naar 67. Allemaal nodig voor houdbare overheidsfinanciën op lange termijn.

Wat de AOW betreft: het is te betreuren dat de sociale partners lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan.Nu er geen alternatief van de SER komt neemt het kabinet zijn verantwoordelijkheid en gaan we het besluit van maart dus gewoon uitvoeren. En wat mij betreft hoeven we daar niet wekenlang meer over te vergaderen, maar pakken we nu door. Voor onze kinderen en voor de ouderen van morgen. En vanzelfsprekend zullen we rekening houden met de ouderen van vandáág en met de mensen in zware beroepen.

Over zware beroepen gesproken: ik doe een zwaar beroep op sociale partners om, als het stof van afgelopen week is neergedaald, de strijdbijl te begraven. Er staat in deze economisch moeilijke tijden veel op het spel en we kunnen het ons niet permitteren dat werkgevers en werknemers in dit land  bij het aanpakken van de crisis met de ruggen naar elkaar te gaan staan. Wat we nodig hebben is schouder aan schouder werken aan het stimuleren van bedrijvigheid, mensen aan het werk houden, zeker ook de jongeren en de ouderen, en  een verantwoorde loonontwikkeling. Er ligt een stevig, belangrijk sociaal akkoord. Dat mogen we niet uit onze handenlaten vallen. In de richting van Bernard Wientjes en Agnes Jongerius is daarom mijn boodschap: Daarbij past geen ‘ontpoldering’, met een term uit een ander dossier !

Beste mensen, de AOW-verhoging is een ingrijpende maatregel. Maar in het licht van de opgave die in het verschiet ligt is het nog maar het begin. Deze zomer bleek dat, zelfs al zou de economie zich herstellen tot op het oude groeitempo, we nog jarenlang met onaanvaardbare begrotingstekorten te maken krijgen. We praten mogelijk over 35 miljard structureel te verbeteren. Dat staat gelijk aan het schrappen van de hele Onderwijsbegroting of de helft van de zorguitgaven of de begroting van Sociale Zaken en werkgelegenheid! Dan kom je er dus echt niet met het ontslaan van ambtenaren en het samenvoegen van een paar ministeries, zoals Mark Rutte van de VVD voorstelde. Of door een nietje te slaan door een stapel rapporten, zoals Alexander Pechtold van D66 denkt. Een mateloze onderschatting van de uitdaging waar we voor staan! Van sommige stuurlui is het maar goed dat ze aan wal staan.

Daarom heeft het kabinet tot het proces van de heroverwegingen besloten. Niet om de hete aardappel voor ons uit te schuiven, niet omdat we er politiek niet uit kwamen. Daar is de afgelopen weken genoeg over gezegd. Ik beperk me tot de vaststelling dat vanaf de rechterflank in de Kamer wordt geroepen dat er nú keuzes moeten worden gemaakt maar tegelijk dat de hypotheekrenteaftrek buiten schot moet blijven, en dat vanuit de linkerzijde wordt geroepen dat het schandalig is dat het kabinet niets doet én tegelijk dat het schandalig is dat de AOW-leeftijd omhoog gaat. Ik zeg u: het ontbreekt de oppositie aan lef om over de eigen schaduw heen te springen. Het kabinet en de coalitiepartijen doen dat wel, met het oog op de nood der tijden. We varen een weloverwogen koers, met oog voor de gevolgen op lange termijn én voor de sociale gevolgen nu. Die koers getuigt van lef! Niet links, niet rechts, maar christelijk-sociaal.

Intussen vind ik dat het ons als coalitiepartij past om klare wijn te schenken. Wij komen met een pakket waarmee we ons jegens de toekomstige generaties kunnen verantwoorden. Want we willen onze kinderen en kleinkinderen recht in de ogen kunnen kijken en hen niet opzadelen met een onverantwoord hoge staatsschuld.

Daarom zijn we tegenover de burgers, de kiezers verplicht om straks in het voorjaar ook door te pakken. En daarom zeg ik tegen CDA en PvdA: laten we niet alleen van deze kabinetsperiode, maar van  deze coalitie, van dit beleid een succes maken. We kunnen het land niet regeren met één oog op de verkiezingen 2011 en de peilingen, en het andere op mogelijke toekomstige coalitiepartners. Politiek is geen datingspel! Het landsbelang vraagt nu vastberadenheid, stabiliteit en leiderschap. De kiezers zullen deze coalitie alleen afrekenen op de mate waarin we erin slagen om Nederland door de crisis te loodsen en er sterker uit te komen. En precies daarom heeft dit kabinet de dure plicht om in de heroverwegingsoperatie nog één stap verder te gaanen ons niet te beperken tot kruimelwerk of kruidenieren, maar flinke knopen door te hakken en komend voorjaar een substantieel hervormingspakket vast te stellen voor de begroting van 2011 én de jaren daarna. Daarmee kunnen we dan de kiezer  tegemoet treden. Hoezo een ambtelijke exercitie? Het komt aan op politieke beslistheid en moed. Dát is het leiderschap waar ons land in deze moeilijke tijden behoefte aan heeft: samen de schouders eronder  zetten voor Nederland! Een heldere keus!

Voor de ChristenUnie is het perspectief helder. Het gaat nu om keuzes die Nederland klaarmaken voor 2020 en verder. Dat gaat dus over veel meer dan het op orde brengen van de schatkist. Het gaat om meer dan geld en cijfers: het gaat om visie op de toekomst, over een perspectief voor NederlandDe ChristenUnie wil niet dat ons land, dat onze wereld na de crisis overgaat op ‘business as usual’. Nee, de crisis biedt een momentum, een kans op een duurzame en sociale toekomst. Zo’n kans doet zich maar heel zelden voor, en we zullen ‘m dus moeten grijpen!

Vrienden, ik besef regelmatig hoe bijzonder het is dat juist nu, op dit historische keerpunt, de ChristenUnie in de regering van ons land zit. Een land dat – in verhouding tot de armoede in veel landen elders in de wereld – nog steeds blaakt van welvaart, maar waar toch onbehagen over de samenleving heerst. Een land dat uitblinkt in financieel vernuft en handelsgeest, maar waar innovatieve, duurzame energieopwekking en productiewijzen nog maar mondjesmaat van de grond komen. En ook een land met een eeuwenoude traditie van vrijheid voor minderheden, waar het ongemak over immigratie en gebrekkige integratie toeneemt, en in het verlengde daarvan de tolerantie jegens nieuwe én oude godsdiensten lijkt af te nemen.

Op al deze punten kan de ChristenUnie, vanuit dezelfde uitgangspunten en principes waarmee we destijds met volle overtuiging in het kabinet zijn gestapt, ook nu in moeilijke tijden het verschil maken. Als ik – zonder pretentieus te willen zijn – het bijbelboek Esther mag parafraseren: “wie weet, of we niet juist met het oog op deze tijd regeringsverantwoordelijkheid verkregen hebben.”

Ik zeg vandaag met dezelfde overtuiging wat ik twee jaar geleden heb gezegd: met dit kabinet waait er een andere wind door ons land.

Nee, ik sluit de ogen niet voor de onderlinge verschillen en spanningen tussen de coalitiepartijen, zoals die bijvoorbeeld deze week naar buiten kwamen. Maar ik houd ook voor ogen dat deze drie partijen er telkens opnieuw in zijn geslaagd om tegenstellingen te overbruggen. Kom daar eens om in een land dat politiek gesproken niet eerder zó versplinterd was. Dit kabinet investeert in ‘samen werken’, en in ‘samen leven’. Het gaat weer over meer dan markt en individu. Het gaat over de samenleving, over gemeenschapszin, over het gezin en de wijk, over respect en omzien naar elkaar, over duurzaamheid. Dat was en is de centrale missie van het coalitieakkoord: “Wij willen samen werken aan groei, duurzaamheid, respect en solidariteit. Aan een samenleving waarin oog is voor elkaar en waarin recht wordt gedaan aan ieders mogelijkheden en talenten. Een samenleving ook, waarin de overheid duidelijke grenzen stelt aan wat wel en wat niet kan, waarin vooral de eigen kracht van de samenleving wordt benut en waarin creativiteit, dynamiek en eigen initiatief worden ondersteund. (…) Zo willen wij werken aan een beter Nederland.” En is dat niet ook voluit de missie van de ChristenUnie? Stabiel en betrokken! Crisis of geen crisis, maar die missie stáát!

Vrienden en vriendinnen,

Wij delen binnen de ChristenUnie de overtuiging dat een werkelijk beter Nederland er niet komt door politiek, bestuur of door economische groei. Daarvoor is meer nodig dan mensenwerk.

Dat geloof stelt ons politieke streven in het juiste perspectief: het perspectief van Jezus Christus als Heer van hemel en aarde. We weten dat zijn Koninkrijk komt.

In die verwachting, in dat geloof vinden we iedere dag opnieuw de inspiratie, de hoop en de moed om te werken aan een beter Nederland.

 Totdat Hij komt!