In debat over verkiezingsuitslag en advies verkenner
Om te beginnen bij dit debat over de verkiezingsuitslag, stemt het me dankbaar hier te mogen staan, na vrije democratische verkiezingen in een vrij land, gekozen om ons volk te mogen vertegenwoordigen, wetten te kunnen maken en de regering te zullen controleren. Onze kleine, maar fijne ChristenUnie-fractie met enkelen, een aantal fracties in dit huis met velen, maar alle 150 met dezelfde verantwoordelijkheid, een week geleden door ieder individueel bekrachtigd met de eed of belofte van trouw aan de Grondwet. Daar hebben we ons dus aan te houden, maar naar het schijnt is er een soort tussenronde van wel anderhalve maand voor nodig om dat vast te stellen. Daarover zo meteen meer.
Eerst een hartelijke felicitatie van mij namens de ChristenUnie-fractie aan de grote winnaars van de Kamerverkiezingen: PVV en NSC, en natuurlijk wil ik GroenLinks/PvdA en BBB hierbij niet onbenoemd laten. Van harte! Doe er goede dingen mee voor ons mooie land. En ja, daarmee zijn deze verkiezingen ook een duidelijk signaal naar bijna alle andere partijen hier aanwezig. Ook voor onze fractie. De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen laat een duidelijke verschuiving zien. Een verschuiving die ook gevolgen zal moeten hebben voor de samenstelling van het nieuwe kabinet. Veel stemmen, veel zetels, dat brengt immers ook veel verantwoordelijkheden met zich mee.
Vanzelfsprekend zijn met een andere samenstelling van de Kamer de uitdagingen niet minder geworden. Wat in een campagne soms zo simpel wordt voorgesteld, is in de werkelijkheid vaak complex en weerbarstig. Dat besef drong extra door, toen ik gisteren een passage las uit het boekje ‘Kerstboodschap’ van Tim Keller. Een aanrader voor deze tijd van advent en kerst. Hij verhaalt over één van de verstandigste wereldleiders aan het einde van de vorige eeuw, Václav Havel, de laatste president van Tsjecho-Slowakije en de eerste van de Tsjechische republiek. Havel, die leefde op het scharnierpunt tussen socialisme en kapitalisme, was niet optimistisch dat één van beide op zichzelf genomen de grootste menselijke problemen zou kunnen oplossen. ‘De zoektocht naar het goede leven gaat de mensheid niet helpen zichzelf te redden’, zo zei Havel. ‘Het is nodig ons tot God te wenden en hem te zoeken. De mens vergeet voortdurend,’ zo vervolgde hij, dat ‘hij God niet is’.
Deze woorden van Havel bepalen ons bij de bescheidenheid die past als het gaat om het realiseren van grote ambities in een weerbarstige wereld. Hoezeer we ook moeten streven naar eenvoud, er zijn geen simpele oplossingen voor complexe problemen. En wat in campagnetijd soms als makkelijk wordt voorgesteld, is in de praktijk een stuk ingewikkelder. Ook de fasering van deze verkenningsfase laat hier iets van zien. Dat brengt mij als vanzelf bij de verkenning, het verslag daarvan, de bijlagen plus het advies, waarvoor we de door de Kamer aangestelde verkenner, dhr. Plasterk, hartelijk dankzeggen.
De ChristenUnie ziet een belangrijke rol weggelegd voor partijen die flink hebben gewonnen of tot de grootste partijen zijn blijven behoren. Mijn fractie kan wat dat betreft het nodige begrip opbrengen voor het advies van de Verkenner om in de vervolgfase verder te gaan met de PVV, VVD, NSC en BBB. Want met het vertrouwen dat deze partijen van veel kiezers hebben gekregen, dragen zij nu ook een grote verantwoordelijkheid om een bestuur te vormen dat verder gaat met het aanpakken van de grote opgaven in ons land.
Daarbij wil mijn fractie voor nu twee zaken meegeven.
- Een nieuw kabinet moet een kabinet zijn voor heel Nederland.
- En een nieuw kabinet heeft huiswerk te doen.
Voor heel Nederland
Mijn fractie heeft vaker gewezen op de Atlas van afgehaakt Nederland. De atlas die helder in kaart bracht dat er veel plekken zijn waar mensen er gewoon niet meer in geloven dat de overheid er voor hen is. Een nieuw kabinet zal er moeten zijn voor heel Nederland. Niet alleen voor de centra, niet alleen voor ‘tevreden mensen’, maar voor al die Nederlanders. En niet alleen door de zinnen die we hier spreken, maar door de overheid waar we aan bouwen. Die dienend is, die rechtvaardigheid zoekt.
Een kabinet dat er voor alle Nederlanders is, is ook een kabinet dat de rechtsstaat koestert. Dat staat voor de vrijheden die ons land kenmerken. Nederland is een land van minderheden gebouwd op de overtuiging dat onze democratische rechtsstaat eenieder bescherming biedt en de ruimte en vrijheid geeft voor verschil. Juist de rechtsstaat is de bescherming tegen de dictatuur van de meerderheid.
Als het dan gaat om coalitievorming, dan heiligt het doel niet de middelen. Het feit dat een zeer rechts kabinet binnen handbereik is, betekent niet dat we een loopje mogen nemen met onze grondrechten. Dat betekent niet dat het voor lief genomen kan worden als met uitspraken over rechters, over het parlement en over de media de instituties die de basis vormen van onze democratische rechtsstaat bij het grofvuil worden gezet. De rechtsstaat kan en mag geen geweld worden aangedaan voor een kabinet waar rechts Nederland de vingers bij af likt. En dan stelt het mijn fractie allerminst gerust dat er anderhalve maand wordt uitgetrokken om te spreken over iets dat vanzelfsprekend zou moeten zijn: het respecteren van grondrechten.
Kan de verkenner preciezer dan in zijn verslag en advies toelichten wat hij hiermee bedoelt? Wat bedoelt hij met een gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de grondwet? En wat met een basislijn voor het waarborgen van de grondrechten? En wat met een basislijn voor het waarborgen van de rechtsstaat? En welke rol speelt bij dit onderzoek het “het gemeenschappelijk rechtsstatelijk besef”, zoals hij dat zelf noemt, of iets anders verwoord, zoals collega Bontenbal dat zojuist deed: “democratisch ethos”? Immers, papier is geduldig. Elk inlegvelletje, manifest of preambule is nog geen garantie dat de instituties van onze democratische rechtsstaat niet stukje bij beetje kunnen worden ondergraven, ondanks de plechtige eed of belofte van trouw van alle 150 aan de Grondwet. Graag een reactie.
Werk maken van grote opgaven
Daarnaast ziet de ChristenUnie het als belangrijke opdracht voor een volgend kabinet om verder te gaan met de grote uitdagingen waar Nederland nationaal en internationaal voor staat. Huiswerk dat visie, grote inzet, samenwerking en een lange adem vergt.
Zo heeft een nieuw kabinet echt werk te maken van een zorgzame samenleving, waar iedereen mee telt en mee kan doen. Dat betekent meer dan bijvoorbeeld het bouwen van voldoende woningen, zoals staat benoemd, maar vooral dat die bij te bouwen woningen te betalen zijn. En dat zal niet zonder extra publieke miljarden gaan. Een nieuw kabinet zal tevens werk moeten maken van goede zorg voor de schepping, zodat ook volgende generaties kunnen genieten van wat ons is toevertrouwd. Het treft dat in het advies het woord klimaat zelfs twee keer voorkomt, ook al is het één keer als onderdeel van het woord “ondernemingsklimaat”, maar een kniesoor die daar op let. En een nieuw kabinet moet werk maken van rust in het huishoudboekje. Op dat punt mist mijn fractie bij de opsomming van de verkenner achter bestaanszekerheid de dringend noodzakelijke vereenvoudiging van het belasting- en toeslagenstelsel. Is daarover niet gesproken, zo vraag ik hem?
De ChristenUnie-fractie wacht de volgende stappen in de formatie af en wenst de betrokken fracties veel wijsheid, vreugde om ons land en volk te dienen en respect voor rechtsstaat en grondrechten, zoals die van godsdienst en onderwijs. Gelet op de verkiezingsuitslag zien wij onze rol in de oppositie. En daar zien we ook best naar uit na een aantal tropenjaren aan de andere zijde. Zoals ik al zei: het is de verantwoordelijkheid van alle 150 Kamerleden om het goede te zoeken voor de hele samenleving. Ook vanuit de oppositie zullen de leden van de ChristenUnie-fractie zo hun werk verrichten. Het fundament van de ChristenUnie heeft nooit gelegen in macht, maar in het geloof en onze idealen die daaruit voortkomen. Vanuit dat geloof in Christus en met het vertrouwen dat we van onze kiezers kregen blijft dan ook onze volle inzet: recht doen, vrede zoeken en hoop bieden.
