Anker vindt verbetering van de huidige regeling ,,goed, maar niet voldoende''. Een nieuwe regeling moet recht doen aan het belang dat de samenleving en de overheid hebben bij werknemers die misstanden willen melden. Tevens moet de regeling recht doen aan de belangen van beide betrokken partijen: ,,Het belang van de klokkenluider om beschermd te worden tegen represailles als hij misstanden aan de kaak stelt, en het belang van het bedrijf om tegen onterechte beschuldigingen, laster en smaad van rancuneuze (ex-) werknemers te worden beschermd.''

De integrale bijdrage van Ed Anker aan het algemeen overleg in de Kamer:

• De situatie van klokkenluiders bij de overheid is op dit moment ronduit slecht. De huidige regelingen zijn meer gericht op bescherming van de organisatie tegen klokkenluiders, dan andersom. Een harde conclusie. Want de bedoeling van de klokkenluidersregeling voor ambtenaren was, om degene die te goeder trouw op grond van de klokkenluidersregeling een vermoeden van een misstand meldt, van die melding geen nadelige gevolgen voor zijn rechtspositie mag ondervinden. En als dan de bestaande regelingen niet worden gebruikt en als ze worden gebruikt geen rechtsbescherming bieden, dan hebben we een probleem. Dan moeten de regelingen worden aangepast.
• De klokkenluidersregelingen moeten dus grondig worden aangepakt. De evaluatie commissie doet een aantal voorstellen voor verbetering van de regeling voor klokkenluiders en hanteert daarbij drie scenario's. Waarbij scenario 1 nauwelijks realistisch meer is. Op korte termijn kan er een tussenstap worden gemaakt maken, conform scenario 2 en op de lange termijn wordt een generieke regeling aanbevolen voor klokkenluiders (scenario 3). De commissie doet daarbij drie mogelijke benaderingen aan de hand, die gevolgen hebben over de mate waarin je als overheid bescherming biedt aan een klokkenluider.
• Benadering 2: klokkenluider als vorm van verantwoord burgerschap spreekt de fractie van de ChristenUnie in het bijzonder aan. In de vormgeving zoals bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk, wordt recht gedaan aan de belangen die in het geding zijn. Het belang van de klokkenluider om beschermd te worden als hij misstanden aan de kaak stelt en het belang van het bedrijf om tegen onterechte beschuldigingen, laster en smaad te worden beschermd. Ook doet deze regeling meer recht aan het belang dat de overheid heeft bij burgers die misstanden melden. Wij voelen daar veel voor en zouden graag zien dat de minister deze variant nader onderzoekt op de toepasbaarheid in Nederland en parallel aan het plan van aanpak naar de Kamer stuurt.
• De minister gaat aan de gang met scenario 2, maar doet nog geen uitspraak of ze dit ziet als tussenstap of als eindstation. Daarvoor is nog nader overleg in het kabinet nodig. Ik snap dat, omdat scenario 3 in welke vorm dan ook consequenties heeft voor de regelingen in andere sectoren en departementen. De ChristenUnie-fractie ziet het op dit moment maar als voordeel dat ze een gewijzigde regeling voor de toekomst kennelijk niet afwijst. Maar ik vind die veronderstelde open houding wel lastig te rijmen met de toonzetting van de brief en de aantal keren herhaalde zin dat het kabinet van mening is dat werkgevers en werknemers (zowel publiek als privaat) een eigen verantwoordelijkheid hebben. Het lijkt er op dat deze minister neigt naar een benadering als in scenario drie, die van goed werknemerschap. Klopt dat? En wat betekent dat voor de inzet van deze minister in het kabinet? Voor welke regeling gaat deze minister?
• De discussie in het kabinet hoeft er niet toe te leiden dat er ondertussen niet wordt geprobeerd de regelingen te verbeteren. De minister neemt daarbij de aanbevelingen van de Commissie over. Steun voor uitbreiden van de toegankelijkheid van de regelingen, de uitbreiding van vertrouwelijk melden en het expliciet benoemen van verboden gedragingen in de organisatie. Meld misdaad anoniem is een van de weinige regelingen die nu wel gebruikt door klokkenluiders en het is wat de ChristenUnie-fractie betreft prima dat de minister daar verder mee wil. De uitwerking van de ene aanbeveling vergt meer onderzoek dan de andere. Kan de minister bij het plan van aanpak, na de zomer, duidelijkheid verschaffen voor wat betreft het tijdpad voor de invoering van de verschillende maatregelen?
• Het onderzoek naar de oprichting van een onafhankelijk instituut, het proactief waken over de rechtspositie, het steunpunt klokkenluiden moet niet leiden tot afstel. De ChristenUnie-fractie vindt dit ook goede voorstellen en wil daarom ook voor deze onderzoeken meer duidelijkheid over de termijnen weten van de minister.
• Dan kom ik bij het meest beladen punt van dit overleg dat betreft de uitvoering van de motie Van Raak over het klokkenluidersfonds. De ChristenUnie-fractie heeft na veel wikken en wegen uiteindelijk voor die motie gestemd. We begrijpen namelijk het uitgangspunt van de minister wel, nl. dat de werkgever in eerste instantie moet compenseren omdat daar de fout ligt. Maar daar red je het niet altijd mee, blijkt in de praktijk. Voor die gevallen moet de overheid haar verantwoordelijkheid nemen. Mensen moeten niet tussen de wal het schip raken. Daardoor neemt de bereidheid om te melden af. De overheid heeft er zelf belang bij dat wordt gemeld. Dat hebben we met name gezien bij de bouwfraude.
• Ik vind de brief van de minister op dit punt teleurstellend. Ze legt de motie naast zich neer. Wel vraagt ze nog advies aan de Stichting van de Arbeid en de Raad voor het overheidspersoneel. Is de minister bereid zich daar wel wat van aan trekken? De evaluatie brengt haar immers niet op andere gedachten? Ik zou het jammer vinden dat de minister zich van te voren ingraaft en niet open staat voor oplossingen voor diegenen, waar de rechterlijke toets onvoldoende oplossing biedt. De praktische oplossingen op gemeentelijk niveau voor het leveren van een bijdrage in de proceskosten, kunnen niet werkelijk als een oplossing bedoeld zijn. Het evaluatie onderzoek is er helder over dat de rechtsbescherming van klokkenluiders onvoldoende is en dat compensatie geboden is.
• Ik zie ook mogelijkheden daartoe binnen scenario 3b dat uitgaat van verantwoord burgerschap. Werkgevers en werknemers dragen bij aan de instelling van een klokkenluidersfonds, waar iemand een bijdrage uit kan krijgen op het moment dat een zorgvuldige procedure is doorlopen van interne en externe melding met extra bewijslast. Door van werkgevers en werknemers een bijdrage te verlangen wordt uitdrukking gegeven aan de verantwoordelijkheid die beide partijen hebben en daarmee aan het belang van een zorgvuldige afweging van beide belangen. De overheid zou vanuit haar verantwoordelijkheid voor de gevallen die tussen wal en schip raken eveneens een bijdrage kunnen doen.
• Nog een laatste opmerking. Klokkenluiden blijft, ondanks alle verbeteringen in de procedures, een enorme stap. De ChristenUnie-fractie heeft niet de illusie dat met het verder regelen van allerlei voorzieningen elke misstand zal worden gemeld. Maar het gaat er wel om dat we, door te laten zien dat we staan voor klokkenluiders, bij kunnen dragen aan een cultuuromslag die er toe leidt dat aan de belangen van beide partijen recht wordt gedaan.
• Persoonlijke situaties Ad Bos en Fred Spijkers. Ik heb begrepen dat de minister van BZK en de staatssecretaris van Defensie allebei tegenover het ANP hebben verklaard de beide gevallen te willen ‘vlottrekken'. Dat is heel goed, want de negatieve spiraal waar deze mensen in terecht zijn gekomen sinds ze naar buiten zijn getreden moet worden doorbroken.